قال الإمام علی: فان العاقل يتعظ بالآداب و البهائم لا یتعظ بالضرب.
به کودکی بنگرید که با انگیزه¬ی طبیعی میل دارد بر زین دوچرخه سوار گردد، با رکاب زدن خود را بر روی آن مستقیم و ثابت نگهدارد، با تمرین و تلاش پی گیر این مهارت را یاد بگیرد، ولی جای انکار نیست که او بارها به زمین می¬افتد، گاهی ساقهای پاهایش مجروح و خون آلود می¬گردد و گاهی دست و صورت و .... تا او اهل خطر نباشد به این مهارت دست نمی¬یابد.
پس بدون مطالعه کتاب¬های لغت نیز می¬توان مفهوم تربیت را دریافت که یقیناً تربیت، همان بارور ساختن استعداد نشکفته انسان است. به بیان دیگر کاربردی نمودن قوه و نیروی نهفته در نهاد انسان را می¬توان تربیت نامید. و این کار و کردار ممکن نیست مگر با دو بال پرقدرت خدادادی؛ به آموزش و فراگیری که منشأ آن تعقل و تفکر است؛ پرورش و به کارگیری آموزه¬ها که منشأ آن اراده است. و با همین نیروی مرموز اراده می¬توان آموخته¬های فکری و عقلی را کاربردی نموده، استعداد و نیروی نهفته در نهاد خود را بارور نمود.
چنانچه در شماره پیشین یادآوری شد؛ چون هدف از آفرینش بشر، رسیدن به قله«عبودیت» و «خليفةاللهی» است. نخستین مربی خدا است، خدایی که ربوبیت از اوصاف ذات او است. او جهت عینیت بخشیدن به «تربیت» انسانی هر دو بال عقل و اراده را برای بشر هدیه نموده است. و چون خود پروردگار است، جهت پرورش عقل و ظهور اراده انسانی، پیامبرانی را فرستاده که هر کدام در عصری، بر اساس سنت، «لتصنع علی عینی» (طه، 39) ساخته شده و پرورش یافته¬اند. و جهت اجرای اراده تشریعی خود، آنان را میان انسان¬ها فرستاده است، که خطاب «او اصطنعتک لنفسی» (طه، 41) به حضرت موسی، دلیل این نظریه است.
بنابراین، مقام دوم در تربیت بشر، ویژه انبیا الهی است؛ از حضرت آدم تا حضرت محمد خاتم(ص) ولی چون پیامبران از جنس بشر هستند مربی بودن شان نسبی است. از یک سو طبق آیات سوره طه، متربی و تربیت شده¬اند. در«عین الله» و در پرتو علم خدا به شیوه خاص ساخته و تربیت شده¬اند، و از دیگر سو، رسالت آنان هدایت و ارشاد و پرورش بندگان خدا است طبق آیین و فرامین خدا، که به عنوان کتابهای آسمانی برای بشر نازل شده¬اند، که قرآن حکیم، هدف آخرین رسالت آخرین پیامبرش را «تلاوت آیات خدا، تزکیه و تعلیم کتاب و حکمت» بیان داشته است.
مراحل تربیت
نگاهی ساده به آیه فوق چنین پیام می¬دهد که تربیت مراحلی دارد. ممکن است ابتدایی و بسیط باشد، و ممکن است دقیق و مبتنی بر علم و حکمت باشد. لذا تلاوت و خواندن آیات الهی را مقدم بر تزکیه و تعلیم کتاب و حکمت آورده است. در قرآن چینش آیات بدون حکمت نیست، اگر مفهومی بر مفهوم دیگر مقدم می¬شود، یا دلیل بر اهمیت آن است. یا دلیل بر مقدمه بودن آن، که این مقدمه بودن خود اهمیت به شمار می¬رود، در آیات مورد اشاره دلیل بر آن است که: با خواندن و تلاوت آیات قرآن، یک نوع دانش و جهان بینی ابتدایی برای افراد آموزش داده می¬شود، با پذیرش این آموزه¬های بسیط زمینه تزکیه نفس و روح و روان برای افراد فراهم می¬گردد. که این آموزش و پرورش هر دو مقدمه عروج و صعود او جهت فهم و درک دقیق قرآن و حکمت¬ها و اسرار نهفته در آن خواهد بود.
بنابراین انسان، تا بی نهایت، استعداد و فراگیری و تربیت پذیری دارد. هرچه تلاش کند به همان اندازه به مقام قرب الهی و کمال انسانی می¬رسد. این حرکت تا آن حد، میدان و جولانگه دارد تا به مقام «لو کشف الغطا ما ازددت یقینا» برسد، برسد، البته این مقام.، مخصوص انبیاء و اولیاء الله است.
در این شماره موضوع تربیت و خانواده، به کنکاش گرفته شده مبانی و اصول تربیت و نقش خانواده و عوامل مؤثر تربیت تبیین شده است. و همچنین نقش محبت و تنبیه در تربیت کودکان از منظر روانشناختی و نگاه دینی به بحث گرفته شده و آثار تلویزیون و کامپیوتر بر کودکان و دیگر مباحثی از این دست سخن رفته است و در نهایت بحث تربیت دینی در گفت و گو با چند تن از کارشناسان مورد تحلیل واقع شده به امید اینکه، اهمیت و ضرورت تربیت، موانع و چالش¬ها، و راهکارهای آن در حد توان بررسی گردد. و کمبود¬های و نقایص بحث، با نقد نقادهای برجسته کشور رفع گردد.
(سردبیر)

  (اداره فصلنامه بشارت)

سر مقاله - شماره 40-41 فصلنامه بشارت